स्थानीय आर्थिक विकास

स्थानीय आर्थिक विकास विश्वव्यापी रूपमा स्थानीय अर्थतन्त्रहरूको लागि महत्वपूर्ण योजना दृष्टिकोणको रूपमा देखा परेको छ । एलइडी योजना दृष्टिकोणको उदय र बढ्दो महत्व परिवर्तनशील विश्व अर्थतन्त्र र विशेष गरी भूमण्डलीकरणको प्रगतिबाट अविभाज्य छ । एलईडी योजना उत्प्रेरित गर्ने प्रश्न सुरुमा युरोपमा देखा पर्योव र अन्य उन्नत अर्थव्यवस्थाहरूमा फैलियो । स्थानीय विकासको अभ्यास भौगोलिक प्रसार उप–सहारा अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकामा ढिलो–विकासशील अर्थव्यवस्थाहरूमा भएको छ । विश्वव्यापी दक्षिणमा समकालीन विकास योजनाको लागि यो स्थान–आधारित दृष्टिकोणको सान्दर्भिकता व्यापक रूपमा पुष्टि भएको छ । नयाँ प्रमाणहरूले एलईडी दृष्टिकोणको कार्यान्वयनले विश्वव्यापी दक्षिणमा मानव विकास सम्भावनाहरू बढाउन सक्छ भनेर देखाउँछ ।

भूमण्डलीकरण, उदारीकरण तथा नवउदारीकरणले निम्त्याएका विकासात्मक अर्थतन्त्रका चुनौतीहरूले स्थानीय आर्थिक विकासको दृष्टिकोणहरूको वैधताको बारेमा गम्भीर पुनर्विचार गर्न उत्प्रेरित गरिरहेको छ । विकास योजना को लागी स्थानीय आर्थिक विकासका दृष्टिकोणहरू सामान्यतया परम्परागत विकास नीतिहरूबाट भिन्न र वैज्ञानिक समाज स्थापित गर्ने आधारमा केन्द्रित हुन्छन् । जबकि केन्द्रीय अर्थतन्त्रमा गरिने विकासका प्रयास परम्परागत रूपमा केन्द्रिय पद्धतीबाट मात्रै निर्णयमा पुग्छ ।

स्थानीय आर्थिक विकासको अभ्यासमा विकासको रणनीति कहाँ कार्यान्वयन गर्ने भन्नेमा प्राथमिकता प्रदान गरिन्छ । केन्द्रीय सरकार, योजनाकार र विकासकर्ताहरू द्वारा, स्थानीय अर्थतन्त्रलाई आत्मनिर्भर बनाउन कठिनाई रहेकोले यसमा उनिहरुको सहभागिता न्यून रहन्छ । देशको सबै क्षेत्रहरूमा विकासको प्रवर्द्धन ,आर्थिक क्षमता वृद्धि र सबैको प्रतिस्पर्धात्मक लाभ ठाउँ प्राप्ति गराई अर्थतन्त्रलाई अगाडि बढाउनका लागि आवश्यक विकास रणनीति तयार पार्नका लागि यो मोडल वैज्ञानिक रहेको कुरालाई विकास अर्थशास्त्रिहरुले स्वीकार गरिसकेका छन् ।

स्थानीय अर्थतन्त्र देश विकासको बलियो आधार हो । यसका लागि विकास कहाँ र कसरी निर्णयहरू लिइन्छ भन्ने परिणामको रूपमा, परम्परागत नीतिहरू सामान्यतया डिजाइन, व्यवस्थित गरिएको छ । LED दृष्टिकोण क्षेत्रीय भन्दा क्षेत्रीय छ। परम्परागत नीतिहरूले क्षेत्रगत दृष्टिकोण अपनाएको छ । योगदान गर्ने विशिष्ट औद्योगिक क्षेत्रहरूको प्रवर्द्धन आर्थिक गतिशीलता उत्पन्न गर्नु मुख्य कुरा हो परम्परागत नीतिहरूको उद्देश्य यसको विपरीत, एलईडी प्रयोग गर्दछ । अर्थतन्त्रमा उपलब्धि हासिल गर्ने क्षेत्रीय दृष्टिकोणका रुपमा स्थानीय आर्थिक विकास र सामाजिक रुपान्तरणलाई प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ । प्रत्येक क्षेत्रको संस्थागत अवस्था र स्थानीय आर्थिक सम्भावनाको पहिचान यस अवधारणा प्रयोगका आधार हुन । जसको आधारमा स्थानीय विकास रणनीति बनाइन्छ ।

सबैभन्दा परम्परागत क्षेत्रीय दृष्टिकोणसँग नजिकको सम्बन्ध विकास नीति भनेको ठूला उद्योगको विकास हो । यस्ता परियोजनाहरूले थप अर्थतन्त्रलाई प्रवर्द्धन गर्ने अपेक्षा गरिएको थियो । गतिविधि र आवश्यक नेटवर्क र मूल्य श्रृंखला उत्पन्न दिगो विकास हासिल गर्न यसका समस्याहरु अभ्यासको प्रकारले एलईडी मोडलको खोजी कार्यको पहिचान गर्न प्रोत्साहित गर्यो । यसैका आधारमा प्रत्येकको आर्थिक विकास क्षमता प्रयोग गर्नका लागि विश्वको ध्यान केन्द्रित गरेको हो ।

क्षेत्रिय विकासको लयलाई गति प्रदान गरि प्रगतिशील अर्थतन्त्रमा विकोन्मुख अर्थतन्त्रमा समायोजनका आवाजलाई उत्तेजित गर्न तथा आर्थिक अवस्था परिवर्तन गर्नका लागि स्थानीय आर्थिक प्रणाली आवश्यक छ । आर्थिक गतिविधि जबकी परम्परागत दृष्टिकोण अक्सर भर पर्छन् । आर्थिक सहयोग, प्रोत्साहनको लागि राष्ट्रिय सरकारमा प्याकेजहरू, र अनुदान आकर्षित गर्न र कायम राख्न एलइडीले त्यस्ता गतिविधिहरूबाट टाढा रहन्छ । साथै यसले स्थानीय जनताको आधारभूत अवस्थाको सुधारमा ध्यान केन्द्रित गरिरहेको हुन्छ ।

धेरै अर्थशास्त्रिहरुको विचारमा एलईडी एक प्रतिस्पर्धात्मक हो । यसको लागि अवधारणा र धेरै परिभाषाहरू अवस्थित छन् । ीभ्म् ले स्थानीय अर्थतन्त्रको क्षमतामा वृद्धिलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ स्थानीय बासिन्दाहरूको लागि सम्पत्ति सिर्जना गर्ने कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्दछ । विश्व बैंकले ीभ्म् को गतिविधि स्थानीय मानिसहरू अर्थेापार्जनलाई मानेको छ । दिगो आर्थिक वृद्धि हासिल गर्नका लागि आवश्यक सबै प्रयासहरुमा सकारात्मक नतिजा प्राप्त गरि सबैका लागि आर्थिक लाभ र जीवनको गुणस्तर सुधारमा यसले आफ्ना कार्यलाई अगाडि बढाउने गर्दछ ।

यो एक विकास प्रक्रिया हो जसमा विकास साझेदारी प्रारम्भ गरिएको छ स्थानीय सरकारहरू, गैरसरकारी संस्थाहरू, समुदायमा आधारित समूहहरू बीच, र निजी क्षेत्रहरू विद्यमान स्रोतहरू व्यवस्थापन गर्न, रोजगारी सिर्जना गर्नु र राम्रो परिभाषित क्षेत्रको अर्थतन्त्रलाई प्रोत्साहित गर्नु यसको मुख्य लक्ष्य हो । सैद्धांतिक मोडेल एलईडी रणनीतिहरूको अक्सर तिनीहरूको निर्दिष्ट गर्न दृष्टिकोणको आवश्यक सुविधाहरूको सहारामा तयार पारिन्छ । यसका मुख्य विशेषताहरू रणनीतिहरू, अर्थात् तिनीहरू सहभागिता र सामाजिक संवाद आवश्यक छ; एक विशिष्ट क्षेत्र; स्थानीय स्रोत साधन परिचालन र प्रतिष्पर्धात्मक लाभ; र स्थानीय स्वामित्व र व्यवस्थित छन् । यी विशेषताहरूको पूर्ण रुप भनेको ीभ्म् हो ।

स्थानीय आर्थिक विकास एक सहभागिता विकास प्रक्रिया जसले मुख्य निजी र सार्वजनिक बीचको भाग लभचकजष्उ व्यवस्थालाई प्रोत्साहित गर्दछ परिभाषित क्षेत्रका सरोकारवालाहरू, संयुक्त डिजाइन सक्षम पार्दै र साझा विकास रणनीतिको कार्यान्वयन, द्वारा स्थानीय स्रोत साधन र प्रतिस्पर्धात्मक लाभको उपयोग गर्दै विश्वव्यापी सन्दर्भमा, सभ्य सिर्जना गर्ने अन्तिम उद्देश्यको साथ रोजगारी र आर्थिक गतिविधिका बीचमा तादाम्यता मिलाउनका लागि स्थानीय आर्थिक विकासका अवरोधकहरुलाई निरुत्साहित गरिनु आवश्यक छ ।

जर्मन अन्तर्राष्ट्रिय विकास एजेन्सी(GIZ), जसले सक्रिय रूपमा LED दृष्टिकोणलाई बढावा दिइरहेकोछ । जसले नेपाली अर्थतन्त्रका स्थानीय उत्पादनलाई विश्वव्यापी बनाउनका लागि दीर्घकालिन मोडल दिन सक्ने भएकोले यो सँग सम्बन्ध स्थापित गराउनु लाभ प्रदक छ ।  LED ले बजारको विफलताहरू सम्बोधन गर्नुपर्छ, नोकरशाही हटाउनु पर्छ स्थानीय व्यवसायहरूको लागि अवरोधहरू र स्थानीय फर्महरूको प्रतिस्पर्धात्मकतालाई बलियो बनाउँछ । LED लाई चलिरहेको प्रक्रियाको रूपमा हेर्छ र मान्यता दिन्छ कि उत्तेजित र ढिलो स्थानीय आर्थिक वृद्धिले प्रणालीगत परिवर्तनलाई पनि समावेश गर्दछ ठूलो स्केलमा आलोचनात्मक महत्वको क्षेत्रको प्रणालीगत प्रतिस्पर्धा’ को धारणा हो । जसलाई इलाकाको बढ्दो उत्पादन गर्ने क्षमताको रूपमा हेरिन्छ आय स्तर र स्थानीय जीविकोपार्जन वृद्धि हुने तथ्यलाई अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवले फरक प्रकट गर्दछ।

स्थानीय अर्थतन्त्रको विकासका गतिविधिलाई वैज्ञानिक तवरले सञ्चालन गर्नका लागि आर्थिक सम्भाव्यतासँग सम्बन्धित नवीन हस्तक्षेपहरूलाई सफल रुपमा अभ्यासमा लैजानको लागि हाम्रा स्थानीय तहहरु तयार हुनु आवश्यक छ । यसका लागि स्थानीय सरकारका कार्यक्रमहरु पूर्वाधार विकासका साथै स्थानीय प्रविधि र कच्चाँ पर्दाथमा आधारित साना र मझौला उद्योगको सुदृढीकरण तथा उद्यमशीलता विकासका प्रयासहरुलाई सँगसँगै अगाडि बढाउन सकेमा नेपाली अर्थतन्त्र छोटो समयमा नै विकसित अर्थतन्त्रका रुपमा रुपान्तरण हुनेछ । वर्तमान समयमा बढ्दै गएको आर्थिक परनिर्भरता र पुँजीको पलायन रोक्नका लागी दीगो र विश्वासिलो उपाय भनेको स्थानीय अर्थतन्त्रको सबलीकरण हो । स्थानीय आर्थिक क्रियाकलापहरुमा व्यवसायिकताको विकास गर्न सकिएको अवस्थामा अव्यवस्थित आन्तरिक बसाँइ–सराई तथा बढ्दो विदेश पलायनलाई रोकी देशको सन्तुलित विकासको आधार स्थापना गर्न सकिन्छ ।